سهام خزانه چیست و انواع آن کدامند؟
منظور از سهام خزانه چیست؟
در ادبیات مالی جهان سهام خزانه، سهامی است که مدیریت آن فقط در دست شرکت سهامی بود و برای تحقق اهداق شرکت به کار گرفته می شود . به بیان ساده سهام خزانه به این معناست که از سهام عادی یا ممتاز یک شرکت سهامی عام که توسط همان شرکت مجدد خریداری می شود اما بر اساس قوانین ایران، هیچ شرکتی مجاز به خرید سهام خود نبوده و علت آن هم این می باشد که شرکت و مدیریت آن همواره از اطلاعات داخلی آگاه است و ممکن است به واسطه این مزیت اقدام به خرید سهام خود در حداقل قیمت کند و همان را در اوج قیمت آن بفروشد و موجب ضرر و زیان فروشنده و خریدار گردد. تصویب خرید سهام خزانه که در اقتصاد تمامی جوامع یک اتفاق مثبت برای بازار سرمایه محسوب می شود و لازم به ذکر است آن بخش از سهام شرکت که به صورت خزانه هست عایدی حاصل در شرکت باقی می ماند. نمایندگان مجلس شورای اسلامی در لایحه رفع موانع تولید، خرید و نگهداری سهام خزانه که ناشران سهام آن را پذیرفته اند در داخل بازار بورس و بازارهای خارج از بورس را تصویب کرده اند. به همین خاطر، سنا اعلام در گزارشی، وضعیت سهام خزانه در کشور های دیگر را مورد بررسی قرار داده است.
در زمانی که سهام شرکت در بازار به قیمت پایین تری نسبت به ارزش سهام خریداری می شود و به اصطلاح به این موقعیت Undervalued می گویند، خود ناشر یا شرکت شروع به خرید سهام خزانه می کند و یا در مواقعی برای جلوگیری از رقیق شدن سهام کارکنان (میزان سهم هایی که دست کارکنان شرکت می باشد) صورت می گیرد. سهام کارکنان به موجب تشویق و ترغیب کارکنان میان کارمندان و کارگران شرکت صادر می گردد. شرکت هایی که سهام کارکنان را صادر می کردند نسبت به بقیه شرکت ها امتیازی به خصوصی داشتند و کارکنان بیشتری نسبت دیگر شرکت ها تشویق به کار داخل مجموعه می شدند.
معرفی انواع سهام خزانه در کشور های دیگر
جهت درک بهتر سهام خزانه، در این بخش از مقاله به شرح انواع سهام خزانه در دیگر جوامع نظیر انگلستان ، آمریکا و سهام خزانه در ایران و سایر کشور می پردازیم.
سهام خزانه در ایران
در اوایل تشکیل بورس اوراق بهادار در سال ۱۳۴۶، مدیران شرکت ملی نفت ایران به عنوان نخستین شرکت سهامی حق استفاده از سهام خزانه را داشتند و حق این را داشتند که سهام شرکت خود را بازخرید کنند. اما بر اساس متمم قانون تجارت در فروردین ماه ۱۳۴۸ حق بازخرید سهام خزانه از شرکت ها گرفته شد. در حالی که این سهام خزانه، برای سهامداران سودمند بود و به همین دلیل در بسیاری از کشورها، خرید آن مجاز است. ولی چون احتمال سوءاستفاده از آن نیز وجود دارد در مواردی این خرید ممنوع اعلام می شود.
سهام خزانه در آمریکا
در آمریکا، شرکت ها ممکن است در موارد لازم سهام بازخرید شده را ابطال کنند و یا آن ها را در خزانه نگهداری نمایند اما اگر در خزانه نگهداری شود، نمیتوانند سود سهام دریافت کنند و همچنین حق رای هم در شرکت ندارند و یا در تحصیل استفاده می شود و فروش دوباره آن در بازار سرمایه امکان ندارد، تنها موقعی می توان سهام مذکور را فروخت که بر اساس اوراق بهادار ایالات متحده در سال ۱۹۳۳ ثبت شده باشند.
به همین دلیل و به خاطر همین قانون، سود و زیان ناشی از فروش دوباره در محاسبه شدن سود هر سهم بی تاثیر می باشد.
سهام خزانه در انگلستان
در این کشور طبق قانونی که در سال ۱۹۵۵ درباره شرکت ها نوشته شد، خرید سهام خزانه ممنوع اعلام شده بود ولی در قانونی دوباره در سال ۱۹۹۳ میلادی درج شد این حق رفع ممنوعیت خورد و مجاز اعلام شد.
در این کشور سهام بازخرید شده باید باطل شود، و تعداد سهم منتشر شده کاهش می یابد. در سال ۱۹۹۸ طبق تغییراتی که در قانون شرکت ها اعمال شد به شرکت ها این اجازه را دادند که سهام را بازخرید، نگهداری و بفروشند ولی فروش مجدد سهام خزانه را تا ۱۰ درصد سهام منتشره شرکت اعطا شود.
سهام خزانه در دیگر کشور ها
قوانین کشورهایی همچون استرالیا ،برمودا و کوبا مانند قوانین انگلستان می باشند. در چین، بازخرید سهام توسط خود شرکت صادرکننده ممنوع می باشد مگر اینکه سهام خود را به عنوان ابطال سهام برای کاهش سرمایه ثبت شده و یا ادغام با شرکت دیگری که سهام شرکت صادرکننده را دارد، بازخرید کند. در برخی کشور های اروپایی بعد از مشاهده سیستم سهام خزانه امریکا از میزان سخت گیری در رابطه با بازخرید کردن سهام کاسته شد. سایر کشور ها مانند سوییس قوانین منع کننده ای وجود ندارد ولی در بخش نظارت بر مبادلات و تجارت پیچیده، نظارت بسیار سخت و فعال می باشد. کره جنوبی نیز سهام خزانه مشابه به سوییس دارد ولی در جزییات قوانین تقریبا متفاوت عمل میکند. باید به یاد داشته باشیم که، به دلیل تصویب بند ب ماده الحاقی ۲۶ لایحه رفع موانع تولید رقابت پذیر و ارتقا نظام مالی، شرکت های پذیرفته شده در بورس و بازار های خارج از بورس بر اساس میزان سهام شناور خود در هر یک از بازار های مذکور و بر اساس مقرراتی که به پیشنهاد سازمان بورس و اوراق بهادار به تصویب می رسد، می توانند تا ۱۰ درصد سهام خود را خریداری و تحت عنوان سهام خزانه، در شرکت نگهداری کنند. تفاوت میان ارزش اسمی و قیمت بازار اوراق بهادار که ذکر شده کمتر از قیمت اسمی پذیره نویسی می شوند ، به عنوان مالیات شناخته می شود.
