در کنار سبدگردانی اختصاصی، صندوق های سرمایه گذاری نیز یکی از روش های غیرمستقیم سرمایه گذاری در بورس هستند. صندوق سرمایه گذاری نهادی مالی است که به منظور مدیریت حرفه‌ای وجوه سرمایه گذاران، با مجوز سازمان بورس و اوراق بهادار، تأسیس شده و تحت نظارت آن سازمان فعالیت می‌نماید. صندوق های سرمایه گذاری با تجمیع وجوه سرمایه گذاران و در اختیار داشتن منابع مالی گسترده و با استفاده از دانش و تخصص مدیریت سبد دارایی، تلاش می‌کند این امکان را برای سرمایه گذاران فراهم کند تا با دارایی مورد نظر خود (هرچند اندک) در سبدی متنوع از اوراق بهادار شامل سهام، اوراق مشارکت و سایر دارایی‌های مالی سرمایه گذاری نموده و از مزایای آن بهره‌مند شوند. سرمایه گذاران با خرید واحدهای (یونیت) صندوق ها قادر به سرمایه گذاری در آن هستند.
مزایا و معایب صندوق های سرمایه گذاری
واحدهای سرمایه گذاری
واحدهای سرمایه گذاری کوچکترین جز صندوق ها را تشکیل می‌دهد و به دو دسته تقسیم می‌شود:
- واحدهای سرمایه گذاری ممتاز: این واحدها قبل از شروع دوره‌ی پذیره‌نویسی اولیه توسط مؤسس یا مؤسسان صندوق به منظور تشکیل سرمایه‌ی اولیه برای شروع فعالیت صندوق خریداری می‌شوند. از ویژگی‌های این نوع از واحدها می‌توان به غیرقابل ابطال و قابل انتقال بودن آن‌ها اشاره کرد. همچنین دارندگان این واحدها دارای حق رأی در مجامع صندوق نیز هستند.
- واحدهای سرمایه گذاری عادی: این واحدها پس از شروع فعالیت صندوق منتشر می‌شود و از ویژگی‌های آن می‌توان به قابل ابطال و غیرقابل انتقال بودن آن‌ها اشاره کرد. همچنین دارندگان این نوع از واحدها دارای حق رأی در مجامع صندوق نیستند.
ارزش خالص دارایی‌های صندوق (NAV)
ارزش خالص دارایی‌ها از طریق کسر بدهی‌های صندوق از ارزش روز کل پرتفوی (سبد دارایی‌ها) بدست می‌آید.
بدهی های صندوق – ارزش روز کل پرتفوی = ارزش خالص دارایی ها
بر این اساس اگر بخواهیم ارزش خالص دارایی‌ها را به ازای هر سهم بدست آوریم کافی است ارزش خالص دارایی‌ها را بر تعداد واحدهای صندوق تقسیم کنیم:
ارزش خالص دارایی ها
—————————————
تعداد واحد های صندوق
قیمت صدور (فروش ) واحدهای سرمایه‌گذاری
قیمت صدور یا فروش واحدهای سرمایه گذاری، که بر مبنای خالص ارزش دارایی صدور (NAV صدور) تعیین می‌شود، همواره اندکی بیش از خالص ارزش روز دارایی های صندوق به ازای هر واحد سرمایه گذاری است؛ زیرا وجه نقد حاصل از فرایند صدور واحد سرمایه گذاری باید توسط مدیر صندوق به خرید اوراق بهادار جدید اختصاص یابد که به طور طبیعی مستلزم پرداخت کارمزد خرید است. برای پرهیز از تحمیل هزینه‌ی معاملات و سایر هزینه‌های احتمالی ورود سرمایه گذار جدید به سرمایه گذاران قبلی در واقع به میزان خالص آورده سرمایه گذار جدید، واحدهای سرمایه گذاری در اختیار وی قرار می‌گیرد.
قیمت ابطال (بازخرید) واحدهای سرمایه‌گذاری
قیمت بازخرید یا ابطال واحدهای سرمایه گذاری بر پایه خالص ارزش دارایی ابطال (NAV ابطال) و با فرض کسر هزینه‌های مربوط به معاملات از بهای فروش دارایی‌های سبد تعیین می‌شود و مبنای خالص پرداخت به شخص قرار می‌گیرد. در واقع، در صورت تمایل سرمایه‌گذار به خروج از صندوق، این اطمینان برای او وجود دارد که پول خود را با کسر هزینه‌های متعارف معاملات دریافت می‌کند.
قیمت آماری
به دلایلی ممکن است در برخی مقاطع زمانی تعدادی از سهام موجود در سبد اوراق بهادار صندوق، بازار فعال نداشته باشند؛ در نتیجه، آخرین قیمت اعلام شده در تابلوی معاملاتی نمی‌تواند ارائه‌کننده واقعیات موجود و قیمت واقعی و منصفانه این نوع سهام باشد. به همین دلیل، به مدیر صندوق این اختیار داده شده است که در چارچوب دستورالعمل مربوط، بتواند در شرایط مشخص، قیمت برخی سهام موجود در سبد سرمایه گذاری را تا حدودی تعدیل کند. قیمت آماری تنها یک مبنای مقایسه‌ای است که در آن آخرین قیمت بسته شدن سهام (بدون اعمال تعدیل مدیر) منظور شده است. بنابراین، در شرایطی که مدیر هیچ‌یک از قیمت سهام موجود در سبد سرمایه گذاری صندوق را تعدیل نکرده باشد، قیمت‌های آماری صدور و ابطال اعداد واحدی را نشان می‌دهند.
ارکان صندوق های سرمایه گذاری
نمونه ساختار عملیاتی یک صندوق در قالب نمودار زیر نشان داده شده است:
