اوراق اجاره چیست و چگونه معامله می شود
اوراق اجاره بر طبق تعریف قانونی، اوراقی است که در حکم بدهی برای شرکت بوده و دارنده این اوراق مالکیت مشاع نسبت به دارایی‌های پایه آن دارد. می دانیم که تعریف گیج‌کننده‌ای است درنتیجه در ادامه، تعریف فوق را با تشریح سازوکار اوراق اجاره شفاف و ملموس می‌کنیم. اما در واقع اوراق اجاره چیست ؟ اوراق اجاره جزو ابزار بازار بدهی است. وقتی شرکتی این اوراق را منتشر می‌کند در واقع برای خود بدهی ایجاد می‌کند و درنتیجه بایستی طی بازه‌های زمانی مشخص به دارندگان اوراق سود پرداخت نماید. طبق قانون، اوراق اجاره بابت خرید دارایی‌های ثابتی هم چون ماشین‌آلات و تجهیزات, زمین, وسایل حمل‌ونقل(مانند هواپیما) و ساختمان و تأسیسات منتشر می‌شود. بنابراین خریداران اوراق اجاره در حکم مالک آن دارایی محسوب می‌شوند. حال منظور از مشاع چیست؟
فرض کنید شرکت هواپیمایی ماهان بابت خرید یک فروند هواپیما نیازمند مبلغ ۳۰۰ میلیارد تومان پول است. ازآنجایی‌که این رقم بسیار بزرگ بوده و از توان آن شرکت خارج است این شرکت تصمیم به انتشار اوراق اجاره می‌نماید. ازآنجایی‌که ارزش اسمی هر ورقه اجاره یک‌میلیون ریال است تعداد ۳ میلیون ورقه را منتشر می‌کند و از محل این سرمایه هواپیما را خریداری می‌نماید. حال فرض کنید که شما تعداد ۵۰۰۰۰ هزار عدد از این اوراق را خریداری می‌کنید. طبق تعریف شما مالک دارایی هستید اما شما تنها بخشی از سرمایه لازم را تأمین کرده‌اید و مابقی سرمایه توسط صدها نفر دیگر تأمین‌شده است. درنتیجه در این حالت می‌گویند که شما مالکیت مشاع نسبت به دارایی پایه موضوع اوراق دارید. پس از خرید اوراق توسط شما با توجه به ماهیت اوراق اجاره طی دوره‌های زمانی معین وجوهی در قالب سود این اوراق به شما پرداخت می‌گردد. حال که در رابطه با کلیت اوراق اجاره شناخت لازم را پیدا کردید در رابطه با سایر ویژگی‌های این اوراق و سازوکار معاملات آن مطالبی را ارائه می‌کنیم.
نکاتی در رابطه با اوراق اجاره
۱)همان‌طور که ذکر شد این اوراق در زمره اوراق بدهی می‌باشند و مشابه اوراق مشارکت درصد سود ثابتی دارند که در بازه‌های زمانی مشخصی پرداخت می‌شوند. همچنین لازم به ذکر است که عمر این اوراق نیز از همان ابتدا مشخص می‌شود و درنتیجه شما به‌عنوان یک سرمایه‌گذار از تمام جزییات آن باخبر می‌شوید.
۲)اوراق اجاره با اوراق مشارکت تفاوت‌هایی دارند که در ادامه به برخی از مهم‌ترین آن‌ها اشاره می‌شود:
۲-۱)اوراق مشارکت عموماً در جهت تأمین مالی پروژه‌های بزرگ و عمرانی منتشر می‌شود درحالی‌که دارایی‌های پایه موضوع این اوراق انواع دارایی ثابت همچون زمین, ساختمان و تأسیسات یا ماشین‌آلات و تجهیزات می‌باشند.
۲-۲)در پایان دوره اوراق مشارکت معادل مبلغ اسمی به سرمایه‌گذاران پرداخت می‌گردد درحالی‌که در پایان دوره اوراق اجاره دارایی موضوع اجاره به فروش می‌رسد و درصورتی‌که ارزش دارایی کاهش پیداکرده باشد ضرر سرمایه‌ای به سرمایه‌گذاران تحمیل می‌گردد( البته عکس این حالت نیز محتمل است که درنهایت منجر به سود سرمایه‌ای می‌گردد).
۲-۳)ازآنجایی‌که دارایی موضوع اوراق اجاره یک دارایی ثابت است احتمال از بین رفتن دارایی وجود دارد که در این صورت ریسک حذف سرمایه در صورت عدم اعمال بیمه دارایی وجود دارد. درحالی‌که در اوراق مشارکت چنین ریسکی وجود ندارد. مثلاً فرض کنید که در مثال ما که در رابطه با خرید هواپیما بود هواپیمای مزبور در طی پرواز دچار سانحه شده و از بین برود. در این صورت اگر شرکت ماهان هواپیمای مزبور را بیمه نکرده باشد عملاً سرمایه اصلی و اولیه شما صفر خواهد شد.
۳)لازم به ذکر است که شرکت ناشر که از آن تحت عنوان بانی یاد می‌شود جهت انتشار اوراق اجاره یک شرکت مستقل تأسیس می‌کند که این شرکت درواقع واسطی میان شرکت بانی و سرمایه‌گذاران است. لازم به ذکر است که ارکان دیگری هم چون ضامن, امین و … وجود دارد که هرکدام از این‌ها نقشی از شروع فرایند انتشار تا اتمام آن دارند که در صورت لزوم برای شما توضیحاتی ارائه خواهد شد.
۴)در جهت افزایش جذابیت این اوراق از ضامن سودآوری در فرایند انتشار اوراق استفاده‌شده تا درصورتی‌که ناشر به هر دلیلی نتوانست در موعد مقرر سود اوراق اجاره را پرداخت کند ضامن، سود دوره اوراق را پرداخت نماید.
۵) لازم به ذکر است که اوراق اجاره در دو قالب اجاره به‌شرط تملیک و دارای اختیار فروش با قیمت معین منتشر می‌شوند. در حالت اجاره به‌شرط تملیک پس از پایان عمر اوراق اجاره دارایی به مالکیت بانی یا همان شرکت منتشرکننده اوراق منتقل می‌شود. اما در حالت دیگر ازآنجایی‌که دارایی مزبور در مالکیت ناشر نیست بایستی دارایی به ناشر فروخته شود. حال دو حالت پیش می‌آید:
۵-۱) قیمت دارایی در زمان فروش بیش از قیمت خرید است و در این حالت به‌صورت عادی دارایی به ناشر فروخته می‌شود و وجوه حاصل از فروش بین سرمایه‌گذاران توزیع می‌شود.
۵-۲) اما اگر قیمت دارایی کمتر از قیمت زمان خرید آن باشد در این حالت به‌منظور جلوگیری از ضرر سرمایه‌ای( ضرر تحمیل‌شده به سرمایه‌گذاران ناشی از تفاوت قیمت خرید دارایی و قیمت فروش آن) از اوراق اختیار فروش استفاده می‌شود که پیرو آن به ازای هر ورقه یک قیمت مشخص که در برگه نگاشته شده وجوهی به سرمایه‌گذاران پرداخت می‌گردد. مثلاً فرض کنید که در مثال ما بابت انتشار اوراق اجاره یک اختیار فروش باقیمت اعمال یک‌میلیون ریال نیز به سرمایه‌گذار داده‌شده است. حال فرض کنید در زمان اتمام عمر اوراق قیمت روز هواپیما ۲۷۰ میلیارد تومان شده باشد. درنتیجه اگر اوراق اختیار فروش اعطا نشده بود به هر سرمایه‌گذار بابت هر ورقه اجاره تنها مبلغ ۹۰ هزار تومان پرداخت می‌شد درحالی‌که به دلیل در اختیار داشتن برگه اختیار فروش به هر سرمایه‌گذار مبلغ اسمی خرید پرداخت می‌گردد. درحالی‌که اگر قیمت فروش بیش از ۳۰۰ میلیارد تومان می‌شد در این صورت نیازی به استفاده از اوراق اختیار فروش نیست.
معاملات اوراق اجاره
۱)شرکت ناشر، اوراق اجاره را برای مرتبه اول از طریق یکی از نهادهای مالی همچون بانک‌ها یا مؤسسات اعتباری و یا از طریق شرکت فرابورس ایران و از طریق معاملات کارگزاری می‌فروشد. بنابراین جهت خرید اوراق اجاره بایستی از شیوه انتشار اوراق آگاهی یابید.
۲)معمولاً ارزش اسمی این اوراق یک‌میلیون ریال است که شما با پرداخت مبلغ مدنظر خود تعداد مشخصی از این اوراق را در اختیار خواهید گرفت. برای مثال به این نماد که نمونه‌ای از اوراق اجاره منتشرشده در بورس است توجه فرمایید:
اجاد۱ – اجاره دولت مرحله یک۱۳۹۴-۹۸۱۲۲۶
همان‌طور که مشاهده می‌فرمایید این اوراق اجاره از طریق دولت در سال ۱۳۹۴ منتشرشده است و تاریخ سررسید آن ۲۶ اسفند ۱۳۹۸ می‌باشد. حال به اطلاعیه عرضه اولیه این اوراق و جزییات آن توجه فرمایید:
توجه فرمایید که جهت خرید اوراق اجاره می بایست با مراجعه به یکی از کارگزاری های بورس اقدام به اخذ کد معاملاتی کرده و پس از آن اقدام به خرید اوراق اجاره نمایید.
بر طبق اطلاعیه فوق، تعداد اوراق منتشرشده ۵ میلیون برگه بانام است که قیمت هر ورق یک‌میلیون ریال است. محدودیتی در حداکثر تعداد اوراق خریداری‌شده توسط هر کد معاملاتی وجود ندارد اما در هر نوبت تنها می‌توانید ۵۰ هزار برگه را درخواست نمایید( مثلاً اگر شما تعداد ۷۰ هزار برگه را می‌خواهید بخرید، می‌بایست در یک نوبت تعداد ۵۰ هزار برگه و در نوبت دوم ۲۰ هزار برگه را درخواست نمایید). نرخ بهره سالیانه این اوراق ۱۸ درصد است که در دوره‌های ۶ ماهه پرداخت می‌گردد( با توجه به اینکه تاریخ عرضه این اوراق ۲۶ اسفند ۱۳۹۴ بوده است درنتیجه تاریخ پرداخت سود در ۲۶ شهریور و ۲۶ اسفند هرسال پرداخت می‌گردد. همچنین اگر شما زودتر از موعد بخواهید این اوراق را بفروشید می‌توانید از طریق سامانه معاملات آنلاین یا از طریق کارگزاری خود اقدام به فروش اوراق نموده و وجوه حاصل از فروش این اوراق تا روز بعد در حساب شما قرار خواهد گرفت.
۳)سود ناشی از مالکیت اوراق اجاره و همچنین وجوه ناشی از تسویه پایان دوره به حسابی که شما به کارگزار اعلام می‌کنید واریز خواهد شد و بنابراین به این موضوع توجه ویژه‌ای داشته باشید.
