ارز دیجیتال بانک مرکزی یا همان ارز دیجیتال ملی ارز فیاتی دیجیتالی است که با مقررات دولتی به‌عنوان پول ثبت و ایجاد می‌شود.

اما ارز دیجیتال بانک مرکزی چه تفاوتی با بیت کوین به‌عنوان یک ارز دیجیتال دارد؟ اگرچه بیت کوین اولین ارز دیجیتال موفق جهان است، اما با توجه به بها و نوسانات قیمت این ارز دیجیتال، استفاده از آن برای پرداخت‌های روزمره چندان منطقی به نظر نمی‌رسد. اینجاست که ارز دیجیتال ملی باید قدم به میدان بگذارد.

در حال حاضر، بسیاری از کشورها فقط در حال بررسی ایده ارز ملی کاملاً دیجیتال هستند. با این حال، برخی از دولت‌ها نیز این طرح را به حالت اجرا درآورده‌اند و در حال آزمایش‌های اولیه آن هستند. اما، چه چیزی ارز دیجیتال ملی را از سایر دارایی‌های دیجیتال متمایز می‌کند؟

فناوری در جابه‌جایی پول در امور مالی سنتی اصلاً همگام با سرعت تغییر فناوری در بقیه حوزه‌ها پیشرفت نکرده است. درحالی‌که ارسال بیت کوین را می‌توان صرفاً ارسال چند بیت (bit) از مکانی به مکان دیگر دانست، ارسال پول کاغذی هنوز پرهزینه و زمان‌بَر است.

در این بین، بسیاری از دولت‌ها در حال توسعه نوع جدیدی از ارز دیجیتال هستند. مزایای اصلی این ارز دیجیتال، افزایش کارایی سیستم‌های پرداخت و هزینه‌های کمتر برای طرفین درگیر است. درواقع، می‌توانید ارز دیجیتال بانک مرکزی را پول فیاتی دیجیتال تصور کنید که براساس فناوری مبتنی بر بلاک چین ایجاد می‌شود. می‌توان گفت به احتمال زیاد طی ده سال آینده، ارزهای دیجیتال در بسیاری از کشورها در ابعادی کلان مورد استفاده قرار خواهند گرفت.

نحوه کارکرد ارز دیجیتال بانک مرکزی

رویکرد اتخاذشده برای طراحی ارز دیجیتال ملی بستگی به کشور عرضه‌کننده دارد و می‌تواند در هر کشور بسیار متفاوت از کشور دیگر باشد. برخی از ارزهای دیجیتال بانک مرکزی احتمالاً مبتنی بر بلاک چین یا نوع دیگری از فناوری دفترکل توزیع‌شده (DLT) هستند، درحالی‌که سایر موارد احتمالاً از پایگاه داده‌ای متمرکز فراتر نخواهند رفت. ارزهای دیجیتال بانک مرکزی که مبتنی بر بلاک چین هستند، برای نشان‌دادن شکل دیجیتالی ارز فیات خود از توکن استفاده می‌کنند.

اگرچه می‌توان استدلال کرد که سنگ‌ بنای ارزهای دیجیتال بانک مرکزی، ارزهای دیجیتالی مانند بیت کوین است، تفاوت این دو نوع ارز کاملاً مشهود است. ارز دیجیتال ملی توسط دولت‌ها ایجاد و عرضه می‌شود و از طرف دولت ارزی قانونی اعلام می‌شود.

ارزهای دیجیتالی، همچون بیت کوین، بدون مرز هستند و توسط هیچ دولت یا نهاد متمرکزی عرضه و کنترل نمی‌شوند. البته این به معنای عدم امکان پرداخت بین‌المللی توسط ارزهای دیجیتال بانک مرکزی نیست؛ با این همه، نباید فراموش کرد که مفهومی تحت عنوان مرز جغرافیایی یا سیاسی برای شبکه بیت کوین تعریف نشده است.

در حال حاضر، بسیاری از بانک‌های مرکزی در حال بررسی یا حتی آزمایش فعال اثبات ایده و مفهومِ (proof-of-concept) ارز دیجیتال بانک مرکزی هستند. به‌عنوان مثال، چین از سال ۲۰۱۴ در حال کار بر روی پروژه‌ای تحت عنوان ارز دیجیتال/پرداخت‌های الکترونیک (Digital Currency/Electronic Payments) یا به‌اختصار DC/EP بوده است. همچنین، پیش از این، یوان دیجیتال به‌صورت فعال در چندین شهر مختلف از این کشور آزمایش شده است. علاوه بر این، بانک مرکزی اروپا (ECB) نیز در گزارش اکتبر ۲۰۲۰ خود طرح یوروی دیجیتال را پیشنهاد داده و مزایایی برای چنین ارز دیجیتالی برشمرده است.

ستون اصلی ارزهای دیجیتال بانک مرکزی

از نظرگاه فناوری، ارز دیجیتال بانک مرکزی اساساً یک پایگاه داده است که توسط دولت (یا نهادهای احتمالاً تأییدشده در بخش خصوصی) مدیریت و کنترل می‌شود. به همین دلیل، ارز دیجیتال بانک مرکزی یک پایگاه داده مجاز محسوب می‌شود، زیرا فقط بازیگران تأییدشده حق و توانایی معامله در شبکه را دارند.

بدیهی است که در این شرایط نهاد کنترل‌کننده مرکزی پایگاه داده توانایی جلوگیری از انجام و برگشت‌دادن تراکنش‌ها و همچنین مسدودکردن حساب‌ها یا آدرس‌ها را نیز داشته باشد.

بسیاری از ارزهای دیجیتال بانک مرکزی احتمالاً روی بلاک چین‌های ویژه خود اجرا می‌شوند. با این حال، برخی از آنها ممکن است روی بلاک چین‌های عمومی نیز عرضه شوند. در حالت دوم، آنها دارایی‌‌هایی مجوزمحور (permissioned) هستند که روی لایه زیربنایی بدون نیاز به مجوز (permissionless) کار می‌کنند. این حالت می‌تواند بهترین شرایط ممکن را برای ارزهای دیجیتال بانک مرکزی ایجاد کند، زیرا لایه مجوزمحور کنترل لازم برای بانک‌های مرکزی را ایجاد می‌کند و لایه بدون نیاز به مجوز تأمین‌کنندۀ امنیت شبکه خواهد بود.  

با این حال، در نظر داشته باشید که این مسئله قاعده‌ای کلی نیست. در حال حاضر، هیچ بلاک چین عمومی ویژگی‌های لازم برای پیاده‌سازی چنین طرحی را ندارد و زمان بیشتری برای انجام آزمایش‌های گسترده‌تر لازم است تا بتوان با خیال راحت چنین ایده مهمی را اجرا کرد.

در مجموع می‌توان گفت توصیف کلی و نحوه کار ارزهای دیجیتال بانک مرکزی تا حدودی دشوار است، زیرا هر کشور رویکرد متفاوتی دارد و احتمالاً این فناوری را متناسب با نیازهای خاص خود تنظیم می‌کند.

مزایای ارز دیجیتال بانک مرکزی

یکی از ارمغان‌های برجسته ارزهای دیجیتال، ارائه خدمات بانک‌داری به افراد محروم از این خدمات است. نکته جالب اینجاست که ارز دیجیتال ملی بهتر از ارزهای دیجیتال غیرمتمرکزی همچون بیت کوین، می‌تواند این ایده را محقق کند. هر شهروند قانونی که به راحتی به یک حساب بانکی ارزان‌قیمت دسترسی داشته باشد، می‌تواند از این خدمات مالی دولتی بهره‌مند شود.

علاوه بر این، ارز دیجیتال ملی می‌تواند گام بزرگی در پیش‌بُرد به‌کارگیری فناوری باشد. سیستم‌های مالی سنتی پول فیات بسیار قدیمی هستند؛ برای درک بهتر این گزاره فقط کافی است شرایط ارسال بین‌المللی پول را که چندین روز به طول می‌انجامد با ارسال چندثانیه‌ای یک ایمیل مقایسه کنید.    

در بحران اقتصادی ناشی از شیوع بیماری کووید ۱۹، بیش از پیش متوجه شدیم که بانک‌های مرکزی نیاز به سرعت عمل بسیار بیشتری دارند. ارزهای دیجیتال بانک مرکزی می‌توانند به بانک‌های مرکزی و موسسات مالی اجازه دهند تا تغییرات مستقیم‌تری در سیاست‌گذاری پولی اِعمال شود. نتیجه این اقدامات را می‌توان تجدیدنظر در سیستم بانک‌داری مرکزی و افزایش نظارت و قابلیت دولت و بانک‌ها برای رهگیری فعالیت‌های مجرمانه دانست.

ارز دیجیتال بانک مرکزی در مقابل استیبل کوین (stablecoin)

استیبل کوین ارز دیجیتالی با پشتوانه‌ یک دارایی باثبات، همچون دلار ایالات متحده، است. بنابراین، ارز دیجیتال بانک مرکزی تا حد زیادی شبیه به استیبل کوین به نظر می‌رسد. اما، این دو نوع ارز دیجیتال کاملاً متفاوت هستند.

عرضه استیبل کوین‌ها به‌طور معمول توسط یک نهاد خصوصی انجام می‌شود و این ارزهای دیجیتال درواقع، نماینده واحد پولی دیجیتال یا یک دارایی دیگر هستند. استیبل کوین‌ها را می‌توان با قیمت یک ارز فیات ثابت خریداری کرد، اما آنها را نمی‌توان ارز فیات به شمار آورد. از طرف دیگر، ارز دیجیتال بانک مرکزی توسط دولت و به‌عنوان پول فیات عرضه می‌شود.

ارز دیجیتال ملی در مقابل ارزهای دیجیتال

همانطور که پیش‌تر اشاره کردیم، ارز دیجیتال بانک مرکزی با ارزهای دیجیتال نیز تفاوت‌هایی دارد. ارز دیجیتال بانک مرکزی توسط بانک مرکزی صادر می‌شود و از طرف دولت پول قانونی محسوب می‌شود. به عبارت دیگر، ارز دیجیتال بانک مرکزی مانند اسکناس است، واحد حساب، واسطه‌ای برای پرداخت و ذخیره ارزش.

با این حال، ارزهای دیجیتال مانند بیت کوین به‌گونه دیگری ایجاد و مدیریت می‌شوند. آنها توسط یک دولت صادر نشده‌اند و بدون مرزهای جغرافیایی و سیاسی در شبکه‌ای بین‌المللی فعالیت می‌کنند. استفاده از ارزهای دیجیتال به مجوز یا اعتماد متقابل نیازی ندارد و دستخوش سانسور نمی‌شود. علاوه بر این، هیچ نهاد مرکزی کنترل‌کننده‌ای در شبکه ارزهای دیجیتال وجود ندارد. هیچ کس نمی‌تواند آدرس بیت کوین شما را مسدود کند یا مانع ارسال بیت کوین از آدرسی به آدرس دیگر شود.

برتری هر کدام از انواع ارزهای دیجیتال صرفاً به مورد استفاده و کاربرد ارز دیجیتال وابسته است. اینکه بتوانید برای دوست‌تان بدون نیاز به واسطه یا ترس از سانسور‌شدن تراکنش، مقداری بیت کوین بفرستید، ایده بسیار جذابی است. با این حال، این شیوه مشکلاتی نیز دارد؛ اگر بخش زیادی از پول به سرقت برود یا اگر شما به‌صورت تصادفی تمام پس‌انداز زندگی خود را به آدرس اشتباهی بفرستید، احتمالاً به دردسر بزرگی دچار خواهید شد.

گاهی اوقات، لازم است که همچون سیستم ارزهای دیجیتال بانک مرکزی، قدرتی مرکزی برای بازگرداندن تراکنش‌ها یا مسدودکردن آدرس‌های کلاهبرداران به شما کمک کند. در غیر این صورت، بهره‌مندی از مزایایی که یک شبکه غیرمتمرکز مانند بیت کوین در اختیار شما قرار می‌دهد، احتمالاً مفیدتر خواهد بود.

سخن پایانی

به طور خلاصه می‌توان گفت که ارز دیجیتال بانک مرکزی یا همان ارز دیجیتال ملی نوع دیجیتالِ پول فیات است. بسیاری از ارزهای دیجیتال بانک مرکزی نیز به احتمال زیاد از فناوری بلاک چین استفاده خواهند کرد تا راهی بدون اصطکاک و آسان برای پرداخت دیجیتال توسط تمامی شهروندان فراهم شود.