یکی از مباحث جذاب و پر چالش بورسی، افزایش سرمایه خوب است یا بد می‌باشد. شرکت‌ها به قصدهای مختلفی اقدام به افزایش سرمایه می‌کنند؛ اما نکته‌ای که وجود دارد آن است که افزایش سرمایه انواع مختلفی دارد و هرکدام ویژگی‌های خاص خود را دارد. همچنین پیامدهای هر یک بر وضعیت شرکت و سهامدار یکسان نیست. در ابتدا بهتر است هدف از افزایش سرمایه و انواع آن را شرح دهیم و سپس به سوال افزایش سرمایه خوب است یا بد پاسخ خواهیم داد.
افزایش سرمایه چیست؟
شرکت‌ها به هدف تأمین منابع موردنیاز طرح‌های توسعه‌ای یا اصلاح ساختار مالی، اقدام به افزایش سرمایه می‌کنند. به عبارت بهتر، یکی از روش‌های تأمین مالی شرکت است. به‌منظور افزایش سرمایه، لازم است تعدادی سهام جدید منتشر شود و سهامداران شرکت آن‌ها را بخرند؛ بنابراین با تأمین مالی از طریق سهامداران، مبلغ موردنظر فراهم می‌شود.
افزایش سرمایه به چه کسانی تعلق می‌گیرد؟
به سهامداری تعلق می‌گیرد که در تاریخ اجرای مصوبه مجمع عمومی فوق‌العاده شرکت در این خصوص، مالک سهام شرکت باشد و اصطلاحاً در مجمع عمومی فوق‌العاده افزایش سرمایه، شرکت کند.
انواع روش‌های افزایش سرمایه
تفاوت انواع مختلف افزایش در محل تأمین سهام جدید است. به‌طورکلی ۳ نوع افزایش سرمایه وجود دارد:
- افزایش سرمایه از محل تجدید ارزیابی دارایی‌ها
- افزایش سرمایه از محل سود انباشته (سهام جایزه)
- افزایش سرمایه از محل آورده نقدی و مطالبات حال شده سهامداران
افزایش سرمایه از محل تجدید ارزیابی دارایی‌ها
با گذر زمان و اثرگذاری تورم بر کالاها و خدمات، قیمت دارایی‌های یک شرکت نیز تغییر خواهند کرد؛ بنابراین شرکت‌ها این امتیاز را پیدا می‌کنند تا ارزش دارایی‌های ثابت مشهود همانند زمین، ساختمان، ماشین‌آلات و تجهیزات، سرمایه‌گذاری‌ها و … را مورد تجدید ارزیابی قرار دهند. همچنین شرایط رکودی می‌تواند استفاده از این نوع افزایش سرمایه را میسر کند. رکود حاکم بر شرکت‌ها باعث کاهش حاشیه سود این بنگاه‌ها و افت اعتبار آن‌ها نزد نهادهای مالی خواهد شد. ازآنجایی‌که حقوق صاحبان سهام شرکت‌ها شاخص بسیار مهمی برای تعیین سقف اعتبار نزد بانک‌ها است، شرکت‌ها به فکر بالا بردن حقوق صاحبان سهام و افزایش سرمایه هستند. با توجه به اینکه شرکت‌های درگیر رکود، امکان افزایش سرمایه از محل آورده نقدی یا سود شرکت‌ها ندارند، قانون‌گذار افزایش سرمایه از محل تجدید ارزیابی دارایی‌ها را برای شرکت‌های موردنظر پیشنهاد می‌دهد. با به روزرسانی دارایی شرکت‌ها، سهام بیشتر از گذشته موردتوجه فعالان بازار سرمایه قرار می‌گیرد. با افزایش اعتبار شرکت نزد بانک، سهامداران عمده نیز برای نگهداری سهام ترغیب می‌شوند. این نوع از افزایش سرمایه، برای شرکت‌های زیان ده، سودمند است زیرا می‌تواند جان تازه‌ای به شرکت بخشد تا دوباره به چرخه تولید و سوددهی بازگردد. لازم به ذکر است با توجه به ماده ۱۴۱ قانون تجارت، درصورتی‌که مقدار زیان از نصف سرمایه ثبتی شرکت بیشتر باشد، شرکت مذکور مشمول ماده ۱۴۱ می‌شود.
شرکت زیان ده برای خروج از این ماده باید سرمایه خود را به مقداری افزایش دهد تا میزان زیان از نصف سرمایه کمتر شود؛ بنابراین شرکت‌هایی که مشمول این قانون باشند می‌توانند از این نوع از افزایش سرمایه استفاده کرده تا هم ساختار مالی خود را به استاندارد نزدیک کنند و امکان دریافت تسهیلات و بهبود فعالیت برای آن‌ها فراهم شود. در این روش، تعداد سهام هر سهامدار متناسب با درصد افزایش سرمایه افزایش می‌یابد و درصد مالکیت سهامدار در شرکت تغییری پیدا نمی‌کند. معایب این روش این است که نقدینگی جدیدی وارد شرکت نمی‌شود و ارزش ذاتی آن نیز دچار تغییر نخواهد شد. محاسن این روش بهبود ساختار مالی، به‌روز شدن دارایی‌ها است. همچنین شرکت واجد شرایط دریافت وام می‌شود.
افزایش سرمایه از محل سود انباشته
گاهی شرکت، از منابع داخلی خود جهت تأمین مالی استفاده می‌کند؛ اما این منابع داخلی چیست؟ همانطور که می‌دانید شرکت کل سودی را که در طی سال مالی به دست می‌آورد، تقسیم نمی‌کند. بخشی در حساب سود انباشته باقی می‌ماند. باگذشت زمان، سودهای انباشته به میزان مطلوبی می‌رسد که می‌تواند منبعی برای تأمین مالی باشد. در این روش نقدینگی جدیدی وارد شرکت نمی‌شود و صرفاً بخشی از سود انباشته به‌حساب سرمایه شرکت وارد می‌شود و تعداد سهام افزایش می‌یابد. ازآنجایی‌که شرکت این نقدینگی را از حساب سود انباشته برداشت می‌کند و سهامداران پولی بابت این تأمین مالی نمی‌پردازند، به سهام تعلق‌گرفته سهامداران، سهام جایزه می‌گویند. معایب این روش آن است که مانند روش قبلی نقدینگی جدیدی وارد شرکت نمی‌شود. حسن آن نیز بهبود و تسهیل توسعه ساختار مالی شرکت است. همچنین نیازی به پرداخت مبلغ توسط سهامداران ندارد.
افزایش سرمایه از محل آورده نقدی و مطالبات حال شده
افزایش سرمایه از محل آورده نقدی به این معنا است که منابع از بیرون شرکت و توسط سهامداران تأمین می‌شود. در مواقعی که شرکت نیاز به منابع جدید برای طرح‌های توسعه‌ای دارد اما سود انباشته مناسبی ندارد، ناچار به افزایش سرمایه از محل آورده نقدی سهامداران است. به دلیل اینکه این روش، نیازمند تأمین منابع جدید از سوی سهامداران فعلی شرکت است، شرکت حق استفاده و حضور در آن را ابتدا به سهامداران شرکت می‌دهد. به این صورت که اوراقی تحت عنوان «حق تقدم سهام» منتشر می‌شود و در اختیار سهامداران فعلی قرار می‌گیرد. سهامدار در طی مهلت مقرر (۲ ماه پذیره‌نویسی اوراق) مجاز است به دو روش اقدام کند:
- پرداخت مبلغ اسمی سهام: در این حالت، سهامدار در افزایش سرمایه شرکت کرده و به ازای هر برگه سهمی که در اختیار دارد، مبلغ ۱۰۰ تومان به‌حساب شرکت واریز می‌نماید. با این کار پس از طی شدن مراحل افزایش سرمایه، حق تقدم تبدیل به سهام عادی می‌شود و تعداد سهام شما نیز افزایش می‌یابد.
- فروش حق تقدم: اگر سهامدار به هر علتی تمایل نداشته باشد حق تقدم خود را به سهم تبدیل کند، می‌تواند در بازه زمانی ۲ ماهه حق تقدم‌های خود را به سرمایه‌گذاران دیگر بفروشد. این حق تقدم‌ها مانند سهام در بورس قابل معامله هستند. پس از تمام شدن مهلت دوماهه، نماد حق تقدم متوقف‌شده و سهامدار نمی‌تواند آن را بفروشد.
اگر شرکت به ازای هر برگه سهام مبلغی بیش از ارزش اسمی (که ۱۰۰ تومان در نظر گرفته می‌شود)، از سهامداران مطالبه کند، به آن افزایش سرمایه از روش صرف سهام گفته می‌شود. در این روش، شرکت سهام خود را به مبلغی بیش از قیمت اسمی و از طریق پذیره‌نویسی به فروش رسانده و تفاوت حاصل از قیمت فروش و قیمت اسمی سهام را، به‌حساب اندوخته منتقل و یا در ازای آن سهام جدید، به سهامداران قبلی می‌دهد. در افزایش سرمایه به روش صرف سهام به‌جای انتشار سهام عادی با ارزش اسمی، پذیره‌نویسی سهام جدید ناشی از این عمل به قیمت بازار انجام می‌گیرد. منظور از صرف سهام، اضافه ارزش سهام یعنی مابه‌التفاوت ارزش بازاری و اسمی سهام است. شرکت در خصوص صرف سهام سه کار می‌توانند انجام دهند:
- انتقال اضافه ارزش به اندوخته شرکت
- تقسیم نقدی اضافه ارزش به سهامداری قبلی
- دادن سهام جدید به سهامداران قبلی
در مورد فروش هم دو کار می‌توانند انجام دهند:
- فروش با حفظ حق تقدم
- فروش با سلب حق تقدم
اگر فرد مبلغی بابت حق تقدم پرداخت نکند و در مهلت دوماهه نیز آن را نفروشد، شرکت پس از اتمام دوره پذیره‌نویسی، گواهی‌های باقیمانده را به‌عنوان حق تقدم استفاده‌نشده در پذیره‌نویسی عمومی به فروش رسانده و مبلغ حاصل از فروش را به‌حساب سهامداران واریز می‌کند. گفتنی است افرادی که سهم مذکور را ندارند نیز می‌توانند حق تقدم استفاده‌نشده را خریداری کنند و سهامدار شرکت شوند. به این حالت از افزایش سرمایه که سهامداران فعلی حق استفاده خود را به سهامداران جدید واگذار می‌کنند، سلب حق تقدم گفته می‌شود.
مطالبات حال شده چیست؟
مطالباتی است که سهامداران از شرکت دارند و در زمانی که شرکت اقدام به افزایش سرمایه می‌نماید سهامداران بجای آوردن نقدینگی جدید از مطالباتشان کسر می‌شود و به سرمایه ایشان و بالطبع شرکت افزوده می‌شود این وقت است که لفظ مطالبات حال شده استفاده می‌شود. معایب این روش آن است که زمان‌بر است و تا سهامداران در افزایش سرمایه شرکت کنند و مبلغ به‌حساب سرمایه وارد شود مدتی طول خواهد کشید. همچنین تعدادی زیادی از سهامداران مایل به پرداخت مبلغ حق تقدم نیستند. مزایای این روش ورود نقدینگی جدید و کمک به سودآوری بلندمدت شرکت است.
قیمت سهم و ارزش دارایی پس از افزایش سرمایه چه تغییری می‌کند؟
محاسبه قیمت تئوریک، پس از افزایش سرمایه در هر یک از روش‌ها قدری متفاوت است. ولی درنهایت، فارغ از نوع افزایش سرمایه، قیمت کاهش می‌یابد؛ زیرا تعداد سهام افزایش‌یافته و قیمت به تعداد زیادتری سهام تقسیم می‌شود. همچنین ارزش دارایی افراد بعد از افزایش سرمایه تغییری نمی‌کند زیرا به همان میزان (درصد افزایش سرمایه) بر تعداد سهام سرمایه‌گذاران قبلی اضافه می‌شود.
بهترین نوع افزایش سرمایه کدام می‌باشد؟
هر یک از روش‌های ذکرشده، در شرایط مختلف پاسخگوی نیازهای شرکت است؛ بنابراین نمی‌توان گفت بهترین روش کدام است. در نگاه کلی افزایش سرمایه از محل آورده مطلوب‌ترین روش است زیرا باعث ورود نقدینگی جدید به شرکت می‌شود؛ اما این روش برای همه شرکت‌ها قابل‌اجرا نیست. در مورد شرکت‌های زیان ده نیز روش تجدید ارزیابی دارایی‌ها بدون آنکه نیازی به نقدینگی جدید باشد، ساختار شرکت را سامان می‌دهد و از این حیث می‌تواند مطلوب باشد.
در نتیجه افزایش سرمایه خوب است یا بد
تورم، شوک‌های ارزی، روند صعودی قیمت‌ها و نیز بالا بودن نرخ سود بانکی، مهم‌ترین دلایل افزایش سرمایه شرکت‌ها محسوب می‌شود. به‌طورکلی تصمیم به افزایش سرمایه، اقدامی مطلوب در راستای تأمین منافع آتی سهامداران است؛ زیرا به بهبود وضعیت یا رشد تولید و سودآوری شرکت می‌انجامد. همانطور که در روش‌های مختلف اشاره شد، افزایش سرمایه به لحاظ ظاهری، دارایی سهامدار را تغییر نمی‌دهد و صرفاً باعث شکستن و کاهش قیمت می‌شود. اما افزایش سرمایه به‌جز اثرات بنیادی، اثرات روانی نیز بر قیمت تابلو خواهد داشت. با انتشار خبر افزایش سرمایه، اقبال به سهم افزایش می‌یابد و تا زمان ثبت افزایش سرمایه، شرکت می‌تواند موردتوجه سهامداران قرار گیرد و بازدهی قیمتی نصیب آنان کند. این اتفاق، تأییدی بر درست بودن رفتار سهامداران نیست و می‌تواند صرفاً یک رفتار هیجانی باشد. همچنین افزایش سرمایه به‌تنهایی نمی‌تواند ملاکی برای ارزنده بودن سهام یک شرکت باشد. عاملی که در افزایش سرمایه‌ها باعث مثبت شدن یک سهم می‌شود، انتظار مثبت و اطمینان سهامداران نسبت به محقق شدن عملیات اجرایی مدنظر شرکت است. بنابراین سهامداران باید به شرایط کلی شرکت، منطق افزایش سرمایه و درصد آن توجه کنند.
