هر فردی که قصد خرید و فروش سهام در بورس را دارد، نمی‌تواند به‌طور مستقیم این امر مهم را انجام دهد. انجام معاملات در بورس اوراق بهادار تهران برای مشتریان حقیقی از طریق کارگزاری ها و یا کارگزاران ناظر صورت می‌پذیرد. به این صورت که انتخاب کارگزاری و دریافت کد بورسی، اولین قدم ورود به بازار سرمایه است. در واقع کارگزاری ها به‌عنوان نهاد واسط بین خریداران و فروشندگان عمل می‌کنند و نقش نماینده‌ای دارند.
کارگزار ناظر کیست و منظور از تغییر کارگزار ناظر چیست؟
پس از انتخاب کارگزاری و انجام مراحل ثبت نام، سامانه جدید معاملات فعال خواهد شد و دارایی سهامداران در هر یک از نمادهای معاملاتی زیر نظر یک کارگزار، که به آن کارگزار ناظر گفته می‌شود، قرار می‌گیرد. همان طور که گفته شد کارگزار به عنوان واسط بین خریداران و فروشندگان عمل می‌کند و سهامداران از آن پس دارایی سهام خود را در هر نماد معاملاتی صرفاً از طریق کارگزاری ناظر خود در آن نماد معاملاتی می‌توانند به فروش برسانند. در صورتی که در گذشته چیزی به نام کارگزار ناظر وجود نداشت و افراد می‌توانستند سهام خود را در کارگزاری‌های مختلف بفروشند. امروزه می‌توان در چندین کارگزاری ثبت نام کرد و به معامله پرداخت؛ ولی زمان فروش سهام حتماً باید از طریق کارگزاری که سهم مورد نظر برای اولین بار خریداری شده، آن را به فروش رساند یا این که درخواست تغییر کارگزار داد.
روش تشخیص کارگزار ناظر
افرادی که تنها در یک کارگزاری ثبت نام کرده‌اند و تمام معاملات خود را از طریق آن انجام می‌دهند؛ کارگزار ناظرشان نیز همان کارگزاری است. چنان چه فرد با چند کارگزاری مختلف فعالیت داشته باشد، کارگزار ناظر بر اساس سوابق فعالیت سهامدار با کارگزاران مختلف در بورس اوراق بهادار مشخص می‌شود. لذا ممکن است دارایی یک سهامدار در یک نماد معاملاتی زیر نظر کارگزار ناظر متفاوتی نسبت به دیگر سهامش در یک نماد معاملاتی دیگر باشد. حال برای تشخیص کارگزار ناظر روش‌های متفاوتی وجود دارد که در ادامه به آن می‌پردازیم.
۱.مراجعه به سایت شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه
با مراجعه و ثبت نام در سایت شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه به آدرس www.csdiran.com در قسمت «سرویس‌های الکترونیکی به سهامداران» می‌توان تمامی موجودی دارایی سهام را مشاهده و ضمن مشاهده کارگزار ناظر هر سهم، اقدام به چاپ یا دانلود فایل PDF برگه خرید سهام کرد. لازم به ذکر است که برای استفاده از این سرویس سهامداران حقیقی باید کد ملی و سهامداران حقوقی هم می‌بایست کد سهامداری خود را در سامانه وارد کنند.
هدف این سامانه ارائه خدمات آنلاین و غیر حضوری جهت اطلاع‌رسانی دقیق به سهامداران حقیقی و حقوقی است. از جمله خدمات قابل ارائه در این سامانه علاوه بر درصد هر دارایی از سبد و کارگزار ناظر، نام، نماد، تعداد، قیمت و ارزش سهام، گردش معاملات، مشاهده علت ممنوع شدن نماد، اطلاعیه‌های صادرشده از سوی ناشران اوراق بهادار، اعطای رای و… است. همچنین در این سامانه امکان مشاهده نمای بازارها، پروفایل اطلاعات سجام اشخاص و نیز دسترسی مستقیم به سامانه سجام برای به‌روزرسانی اطلاعات، آخرین اخبار از پایگاه خبری بازار سرمایه و در آینده مطالبات سود نقدی فراهم است.
۲. تطابق گواهینامه نقل و انتقال و سپرده سهام
روش دیگر برای تشخیص کارگزار ناظر این است که پس از مراجعه سهامدار به سایت شرکت سپرده گذاری اوراق بهادار، کد کارگزار خریدار یا فروشنده موجود در آخرین گواهینامه نقل و انتقال سهام صادرشده را با جدول شناسایی کد کارگزاری که در سایت موجود است، تطبیق دهد و به این ترتیب از کارگزار خود در هر نماد معاملاتی اطلاع یابد.
نکته قابل توجه این است که چنانچه کد کارگزار خریدار یا فروشنده درج شده در آخرین گواهینامه نقل و انتقال و سپرده سهام صادره پیش از تاریخ ۱۶/۰۹/۱۳۸۷ برابر با ۹۹۹، ۸۸۸، ۷۷۷، ۶۶۶، ۱۱ باشد، سهامداران صرفاً می‌توانند از طریق ارائه‌شده در روش قبل استفاده از سرویس الکترونیکی وب‌سایت شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه (سهامی عام) از کارگزار ناظر خود مطلع شوند.
۳. مشاهده تعداد سپرده گذاری در پرتفوی سامانه معاملاتی
روش دیگر اطلاع از این که آیا کارگزاری که در حال حاضر با آن کار می‌کنید، کارگزار ناظر شما است یا خیر، این است که در سبد سهام سامانه معاملاتی خود، تعداد سپرده گذاری سهام خود را بررسی کنید. چنان چه کارگزار ناظر شما، کارگزاری دیگری باشد، تعداد سپرده‌گذاری صفر خواهد بود.
روش‌های تغییر کارگزار ناظر
با مراجعه حضوری به کارگزاری مورد نظر و تکمیل فرم تغییر کارگزار ناظر جهت تعیین یا تغییر کارگزار ناظر و ارائه برگه خرید سهم می‌توان این کار را انجام داد. به این صورت که سهامدار پس از تهیه برگه خرید سهم (از طریق سامانه الکترونیکی سهامداران به آدرس www.ddn.csdiran.com)، آن را در سامانه کارگزاری آپلود و درخواست تغییر کارگزار ناظر را به‌صورت اینترنتی ارسال می‌کند.
با مراجعه حضوری به شرکت سپرده گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه و ارائه اصل و کپی شناسنامه، می‌توان درخواست تغییر کارگزار را ثبت نمود.
با مراجعه به سایت سپرده گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه، می‌توان فرم درخواست غیرحضوری تغییر کارگزار ناظر را تکمیل نموده و آن را به همراه گواهی امضا از دفاتر اسناد رسمی برای شرکت سپرده گذاری مرکزی پست کرد.
نکته: در صورتی که در نماد درخواستی دارایی داشته باشید، پس از ثبت تغییر کارگزار ناظر، تعداد آن در روز کاری بعد به تعداد دارایی سپرده گذاری شما در سبد سهام اضافه می‌شود. جهت محاسبات سود و زیان ناشی از این دارایی لازم است نسبت به ثبت تراکنش دستی اقدام کنید.
نکته: چنان چه شما در نمادی دارایی نداشته باشید و پیش از خرید سهمی درخواست تغییر ناظر خود را در کارگزاری آگاه ثبت کنید، درخواست شما تایید شده و در کارگزاری آگاه رزرو خواهد شد. در نتیجه پس از اولین خرید در آن نماد، ناظر سهام شما کارگزاری آگاه خواهد شد.
مزایا و معایب استفاده از چند کارگزاری
در واقع استفاده از چند کارگزاری هم برای سرمایه‌گذاران و هم کارگزاران مطلوب است. به گونه‌ای که آن‌ها می‌توانند از بین محصولات ارائه‌شده توسط شرکت‌های نرم‌افزاری، خدمات متنوعی را در حوزه‌های معاملات کالا و اوراق بهادار انتخاب کنند که این امر به رشد فناوری اطلاعات در شرکت‌های کارگزاری کمک می‌کند و باعث افزایش فضای رقابتی در حوزه ارائه نرم‌افزارهای مدیریت سفارشات می‌شود. از معایب استفاده از چند کارگزاری می‌توان به متنوع بودن کارگزار ناظر برای هر نماد معاملاتی اشاره کرد که باعث می‌شود به طور دائم در بین این کارگزاری‌ها در گردش بود. علاوه بر آن تمامی معادلات و محاسبات پرتفوی لحظه‌ای در کارگزاری‌ها نیز ممکن است دچار خطا شوند؛ چرا که ممکن است سهمی را در کارگزاری الف خریده اما در کارگزاری ب فروخته باشید.
