مدل TTM چیست؟
بورس اوراق بهادار در ایران از سال ۱۳۴۶ با تعداد معدودی از شرکت شروع به کار کرد و به تدریج توسعه یافت اما با وقوع انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷ و پس از آن آغاز جنگ تحمیلی در ایران تا سال ۱۳۶۸ هیچ فعالیتی نداشت و با پایان یافتن جنگ به تدریج با شروع فعالیت‌های عمرانی بورس نیز فعالیت خود را از سر گرفت و با افزایش تعداد شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس رونق گرفت. تا قبل از سال ۱۳۸۴ و تصویب قانون جدید اوراق بهادار در مجلس معاملات به شکل سنتی و حضور معامله گران اصلی بازار بورس در تالار شیشه‌ای خیابان حافظ انجام می‌گرفت. ولی پس از تصویب قانون مزبور و ورود الکترونیک در بورس ماهیت اطلاعات موجود در سایت نیز تغییرات عمده‌ای پیدا کرد و یکی از خدمات اصلی اطلاعات موجود در سایت TSETMC به عنوان مرجع اصلی معاملات بازار بورس بوده است. یکی از اطلاعات اصلی موجود در این سایت، سود هر سهم یک شرکت(EPS) و نسبت قیمت به درآمد(P/E) برای هر سهم بوده است که به شدت مورد توجه معامله گران بوده است. در این مقاله به این قسمت مهم و حیاتی و تغییرات به وقوع پیوسته در آن و توضیح مدل TTM می‌پردازیم.
★ سود هر سهم یا EPS چیست
همان‌طور که استحضار دارید یکی از انواع صورت‌های مالی شرکت‌ها، صورت سود و زیان است. در واقع صورت سود و زیان نمایانگر عملکرد یک شرکت در طی یک دوره زمانی است که محصول نهایی آن سود( زیان) خالص است. در تصویر زیر یک نمونه از صورت سود و زیان شرکت پتروشیمی زاگرس را مشاهده می‌فرمایید.
همان‌طور که می‌بینید سود خالص پس از کسر مالیات در دوره ۹ ماهه سال ۱۳۹۷ معادل ۳۳۴۴۲ میلیارد ریال بوده است. سود هر سهم نمایانگر عملکرد یک شرکت بورسی است که از تقسیم سود خالص پس از کسر مالیات به تعداد سهام شرکت به دست می‌آید. از آنجایی که تعداد سهام شرکت پتروشیمی زاگرس ۲٫۴ میلیارد سهم است سود هر سهم آن ۱۳۹۳۴ ریال خواهد بود.
۳۳۴۴۲۲۰۳۰۰۰۰۰۰ / ۲۴۰۰۰۰۰۰۰۰ = ۱۳۹۳۴
حال که با مفهوم EPS آشنا شدید بایستی به این نکته توجه داشته باشید که تمامی معامله گران به دنبال برآورد سود هر سهم سال آینده یک شرکت هستند تا در صورتی که احتمال افزایش سود هر سهم وجود داشته باشد اقدام به خرید سهام این شرکت‌ها نمایند و تحلیلگران بنیادی با استناد به مجموعه‌ای از داده‌های اقتصادی و پیش‌بینی آینده شرکت‌ها, سود هر سهم سال‌های آتی شرکت‌ها را برآورد می‌کنند. اهمیت این موضوع باعث شده است که در صفحه هر نماد بورسی اطلاعاتی در مورد سود هر سهم(EPS) آن شرکت درج گردد.
★ نسبت قیمت به درآمد هر سهم یا P/E چیست؟
این نسبت همان‌طور که از نام آن پیداست از تقسیم قیمت جاری( اصطلاحاً به آن قیمت تابلوی سهم می‌گویند) سهم بر سود هر سهم به دست می‌آید.لازم به ذکر است که در تمام دنیا استفاده از نسبت قیمت به درآمد هر سهم رایج است و به نوعی جزو ابزار رایج نزد تمامی معامله گران است. عموماً معامله گران از نسبت قیمت به درآمد هر سهم(Price/Earnings) میانگین بازار در محاسبه ارزش ذاتی شرکت‌ها استفاده می‌کنند. هم‌چنین در بازار بورس ایران نیز استفاده از این نسبت به عنوان ابزار رایج تحلیلگران بنیادی یاد می‌شود و همواره در کنار برآورد دقیق سود هر سهم به عنوان اصلی‌ترین فاکتور, تلاش می‌کنند تا با تخمین دقیق نسبت P/E بتوانند دقیق‌ترین برآورد را از ارزش ذاتی شرکت‌ها داشته باشند. توجه داشته باشید که رایج‌ترین شیوه ارزش‌گذاری در بین تحلیلگران بنیادی از رابطه زیر به دست می‌آید:
سود هر سهم برآوردی * قیمت به درآمد هر سهم برآوردی = ارزش ذاتی سهم
بنابراین همان‌طور که از متون فوق برداشت می‌شود نسبت P/E نیز به عنوان یکی دیگر از متغیرهای اثرگذار مطرح است. حال که با مفهوم و اهمیت جایگاه تحلیلی EPS و P/E نزد تحلیلگران آشنا شدید به روند تغییرات این دو می‌پردازیم.
★ سود هر سهم در مدل TTM
قبل از بهمن ۱۳۹۶ سازمان بورس شرکت‌های بورسی را ملزم کرده بود تا گزارش پیش‌بینی عملکرد خود را منتشر نمایند. به همین دلیل شرکت‌های بورسی و فرابورسی در چندین مرحله این گزارش را منتشر می‌کردند. در گام اول یک ماه مانده به شروع دوره مالی جدید پیش‌بینی از عملکرد سال مالی بعد خود منتشر می‌کردند و پس از آن متناسب با هر گزارش میان‌دوره‌ای گزارش پیش‌بینی خود را بازنشر می‌کردند و بسته به شرایط سود هر سهم پیش‌بینی خود را افزایش( تعدیل مثبت ) و یا کاهش( تعدیل منفی) می‌دادند و با هر تغییر در گزارش پیش‌بینی شرکت‌ها، در صورتی که تغییر بااهمیت بیش از ۲۰ درصدی انجام می‌شد نماد را بسته و بدون محدودیت نوسان بازگشایی می‌شد و در نتیجه عموماً تغییرات سنگینی را شاهد می‌بودیم. این موضوع در حالی که سادگی محاسبات را برای سرمایه‌گذاران در پی داشت اما به دلیل اینکه دیدگاه شرکت در آن دخیل بود و بعضاً ممکن بود شرکتی با نیت خاصی گزارش خود را تغییر دهد موجب گمراهی سرمایه‌گذاران را فراهم می‌آورد.
توجه فرمایید تا زمانی که قانون انتشار گزارش پیش‌بینی برای شرکت‌ها پابرجا بود آخرین سود هر سهم پیش‌بینی گزارش‌شده از سوی شرکت مبنای EPS گزارش‌شده سازمان بورس قرار می‌گرفت. اما از بهمن‌ماه ۱۳۹۶ مصوبه‌ای نزد سازمان بورس تصویب شد که پیرو آن شرکت‌ها از آن تاریخ به بعد مجاز به انتشار گزارش‌های پیش‌بینی عملکرد خود نبودند و هرگونه آثار مالی احتمالی در عملیات شرکت را مجبور بودند در گزارش جداگانه‌ای تحت عنوان گزارش تفسیری مدیریت و یا در قالب شفاف‌سازی ارائه کنند. بنابراین چون در این حالت از EPS پیش‌بینی‌شده خبری نبود، مجبور شدند که از مبنای دیگری جهت گزارش EPS در سایت TSETMC استفاده کنند. یکی از فرمت‌های جهانی گزارش EPS روشی تحت عنوان Trailing Twelve Months(دوازده ماهه گذشته) یا به اختصار TTM بوده است. اما منظور از EPS به روش TTM چیست؟ بر طبق الزامات سازمان بورس، شرکت‌های بورسی ملزم هستند تا در هر دوره سه ماهه صورت‌های مالی خود را گزارش نمایند. بنابراین می‌توان به سود هر سهم دوره‌های سه ماهه شرکت‌ها دسترسی پیدا کرد. مدل TTM چنین بیان می‌کند که شرکت‌ها را می‌توان بر اساس EPS دوازده ماه گذشته آن(۴ دوره سه ماهه) ارزیابی کرد. برای مثال تصویر زیر مربوط به صفحه سایت بورس برای شرکت پتروشیمی زاگرس با نماد زاگرس است که در تاریخ ۵ فروردین ماه ۱۳۹۸ گرفته شده است.
از آنجایی که در آن تاریخ صورت مالی ۹ ماهه شرکت منتشر شده است, بنابراین برای محاسبه سود هر سهم(EPS) 12 ماهه گذشته بایستی به ۹ ماهه ۱۳۹۷ و ۳ ماهه چهارم(فصل زمستان) سال ۱۳۹۶ شرکت مراجعه کرد. همان‌طور که پیش از این نیز رؤیت شد پتروشیمی زاگرس در دوره ۹ ماهه ۱۳۹۷ سود هر سهم ۱۳۹۳۴ ریالی را محقق کرده است. بر طبق محاسبات ذیل نیز سود هر سهم فصل زمستان ۱۳۹۶ شرکت نیز معادل ۳۵۶۶ ریال بوده است.
سود هر سهم ۱۲ ماهه ۱۳۹۶ : ۸۱۲۴ ریال
سود هر سهم ۹ ماهه ۱۳۹۶: ۴۵۵۸ ریال
سود هر سهم ۳ ماهه چهارم سال ۱۳۹۶:
۸۱۲۴ – ۴۵۵۸ = ۳۵۶۶
سود هر سهم ۹ ماهه ۱۳۹۷ : ۱۳۹۳۴ ریال
سود هر سهم به روش TTM
۱۳۹۳۴ + ۳۵۶۶ = ۱۷۵۰۰
همان‌طور که مشاهده می‌فرمایید سود هر سهم گزارش‌شده در سایت بورس اوراق بهادار ۱۷۵۰۰ ریال گزارش شده است. این رویه برای تمامی شرکت‌ها انجام می‌شود.
★ نسبت p/e هر سهم به روش TTM
حال که شیوه برآورد سود هر سهم به روش TTM را فراگرفتید، به توضیح نسبت قیمت به درآمد هر سهم در این روش می‌پردازیم. همان‌طور که پیش از این نیز مطرح شد نسبت P/E از تقسیم قیمت جاری سهم به سود هر سهم به دست می‌آید. تا قبل از اجرایی شدن مدل TTM از سود هر سهم پیش‌بینی‌شده که شرکت‌ها ارائه می‌دادند استفاده می‌شد. اما با اجرایی شدن مدل TTM از سود به‌دست‌آمده ناشی از روش مزبور, استفاده می‌شود. در مثال ما, قیمت پتروشیمی زاگرس ۶۱۱۹۰ ریال بوده است. ازآنجایی‌که سود هر سهم به روش جدید ۱۷۵۰۰ ریال به دست آمده است نسبت P/E در تاریخ ۵ فروردین ۱۳۹۸ برای پتروشیمی زاگرس برابر ۳٫۴۹ می‌شود:
قیمت جاری سهم پتروشیمی زاگرس : ۶۱۱۹۰ ریال
سود هر سهم به روش TTM : ۱۷۵۰۰ ریال
نسبت قیمت به درآمد هر سهم پتروشیمی زاگرس:
۶۱۱۹۰ / ۱۷۵۰۰ = ۳٫۴۹
✖ نکات مهمی که باید در رابطه با مدل TTM بدانید
① یکی از مزیت‌های مدل TTM این است که به ما مقدار سود هر سهم را با فرض عدم‌تغییر شرایط در آینده نشان می‌دهد. در نتیجه اگر شرایط بهتری رقم بخورد قطعاً سود هر سهم در روش TTM افزایش پیدا خواهد کرد و این موضوع نمایانگر پتانسیل‌های صعود در آینده خواهد بود. همان‌طور که گفتیم این روش مجموع سودهای هر سهم چهار دوره سه ماهه گذشته سهم را نشان می‌دهد. بنابراین اگر در دوره سه ماهه اخیر عملکرد شرکت بهبود پیدا کند مقدار EPS گزارش‌شده افزایش پیدا خواهد کرد.
② این روش برای شرکت‌هایی که روند سودسازی آن‌ها با نوسان زیادی همراه است کارا نیست. برای مثال شرکتی مانند سایپا که در برهه‌ای سود هر سهم محدود و در برهه‌ای دیگر زیان می‌سازد قطعاً این روش کارایی خود را از دست می‌دهد.
③ این روش برای شرکت‌هایی که با دگرگونی بزرگی در فعالیتشان روبه‌رو می‌شوند، کارایی خود را از دست می‌دهد. برای مثال شرکت صنعتی دریایی ایران با نماد خصدرا تا سال‌های متمادی زیانده بوده است. اما با تغییرات بنیادی که در شرکت رخ داد، این شرکت در سال ۱۳۹۵ سودآور شد. اگر این روش در آن سال نیز حکم‌فرما بود نمی‌توانست اطلاعات تحلیلی مناسبی را به سرمایه‌گذاران مخابره کند.
