بازار بورس به‌عنوان مأمنی برای کسب سود و سرمایه‌گذاری، بیش از ۵۰ سال قبل پایه‌ریزی شد. آن زمان تقسیم‌بندی‌های فعلی وجود نداشت و صرفاً بازاری تشکیل شد تا خریداران و فروشندگان بتوانند هدف کسب درآمد را دنبال کنند. طبقه‌بندی که در مقطع زمانی فعلی مشاهده می‌کنید، حاصل سال‌ها تجربه و تدوین مقررات است. زمانی که مؤسسین با انجام معاملات دریافتند که تقسیم‌بندی بازار می‌تواند در روند معاملات بهبود ایجاد کند، کم‌کم زیرمجموعه‌هایی از بورس از جمله فرابورس پیدا شد.
در حال حاضر، چهار بورس بزرگ کشور تحت نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار فعالیت می‌کنند:
بورس اوراق بهادار تهران که در آن، سهام شرکت‌ها و سایر اوراق بهادار مانند اوراق مشارکت خرید و فروش می‌شود.فرابورس ایران که در آنجا هم سهام شرکت‌هایی که بنا به دلایلی موفق به پذیرش در بورس اوراق بهادار تهران نمی‌شوند، مورد داد و ستد قرار می‌گیرد.
بورس اوراق
بورس بهادار تهران که در آن، سهام شرکت‌ها و سایر اوراق بهادار مانند اوراق مشارکت خرید و فروش می‌شود.
فرابورس
فرابورس ایران که در آنجا هم سهام شرکت‌هایی که بنا به دلایلی موفق به پذیرش در بورس اوراق بهادار تهران نمی‌شوند، مورد داد و ستد قرار می‌گیرد.
بورس کالای ایران
که در آن انواع کالاها مانند محصولات پتروشیمی، فلزات، محصولات کشاورزی و قراردادهای آتی سکه و … خرید و فروش می‌شود.
بورس انرژی
که به‌تازگی تأسیس شده و در آن، حامل‌های انرژی با محوریت برق، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین حامل‌های انرژی، خرید و فروش شود.
دراینجا قصد داریم توضیحات مفصل‌تری از دومین طبقه بازار بورس و اوراق بهادار با عنوان “فرابورس” در اختیار شما قرار دهیم.
پیدایش و کارکرد فرابورس
شرکت‌ها جهت ورود به بازار سرمایه مسیرهای متعددی پیش رو دارند. برخی شرکت‌ها نیازمند مسیری بودند تا بتوانند با سرعت بیشتر و آسان‌تر وارد فضای بازار سرمایه شوند. بنابراین محیطی به نام فرابورس ایجاد شد که ازنظر ساختار و جایگاه قانونی مشابه بورس بوده ولی شرایط پذیرش شرکت‌ها در این حوزه آسان‌تر از بورس باشد. برخی فرابورس را به نام OTC می‌شناسند.
در تعریف جهانی فرابورس، سهام شرکت‌هایی که شفافیت کافی یا وضعیت سودآوری مناسب ندارند به‌صورت توافقی میان خریدار و فروشنده معامله می‌شوند. در فرابورس سازمان بورس نظارت محدودتری بر معاملات دارد و صرفاً برای جلوگیری از کلاه‌برداری‌ها معامله شرکت‌هایی که شرایط لازم برای ورود به بورس را ندارند در این بازار انجام می‌دهند.
فرابورس ایران از شکل اصلی خود در دنیا متمایز شده و خود در حد یک بورس فعالیت می‌کند. به عبارتی، فرا بورس ایران صرفاً جایی برای معاملات توافقی سهام نیست و بسیاری از شرکت‌ها در این بازار حضور دارند و مشابه معاملات سهام با مکانیزم عرضه و تقاضا و به‌صورت برخط معامله می‌شوند. همچنین تعداد قابل‌توجهی اوراق بدهی در فرابورس ایران معامله می‌شوند و درنتیجه این شرکت را به یک بورس کامل تبدیل کرده است. بر اساس قانون بازار اوراق بهادار مبنی بر اداره بازارهای خارج از بورس توسط نهادی متمرکز، شرکت فرا بورس ایران در سال ۱۳۸۷ تأسیس شد. شرکت فرابورس ایران نیز همچون سایر بورس‌های فعال کشور با مجوز شورای عالی بورس ایجادشده و تحت نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار قرار دارد. فرابورس ایران کارکردهای مفید و متعددی دارد و می‌تواند نیاز تأمین مالی بنگاه‌های اقتصادی را مرتفع سازد. یکی از حوزه‌های مهم فعالیت فرابورس، پذیرش سهام شرکت‌های سهامی عام در فرابورس است. ضوابط حاکم بر پذیرش شرکت‌ها در فرا بورس ایران به‌گونه‌ای است که طیف وسیعی از شرکت‌ها، قادر به احراز شرایط و پذیرش در آن هستند.
طبقه‌بندی فرابورس به لحاظ پذیرش
شرکت‌های فرابورسی به لحاظ طی کردن فرآیند پذیرش به دو دسته تقسیم‌بندی می‌شوند:
شرکت‌هایی که باید فرآیند پذیرش را طی کنند
شرکت‌هایی که نیازی نیست فرآیند پذیرش را طی کنند
شرکت‌هایی که فرآیند پذیرش را طی می‌کنند شامل چهار دسته هستند:
بازار اول – بازار دوم – بازار شرکت‌های کوچک و متوسط – بازار ابزارهای نوین مالی (بازار پایه)
نکته در مورد بازار اول و دوم
در بازار اول، معاملات سهام شرکت‌های سهامی عامی که شرایط دستورالعمل پذیرش، عرضه و نقل و انتقال اوراق بهادار در فرا بورس را احراز کرده باشند، انجام می‌شود. پذیرش شرکت در بازارهای اول و دوم فرابورس منوط به تهیه امیدنامه و ارسال مدارک و مستندات کافی به‌منظور شناخت از وضعیت شرکت می‌باشد.
بازار اول
شرکت‌هایی که حداقل ۲۰۰ میلیارد ریال سرمایه داشته باشند و حداقل ۲ سال از آغاز فعالیت آن‌ها گذشته باشد در این دسته قرار می‌گیرند. سود ده بودن شرکت، نداشتن زیان انباشته، داشتن شناوری حداقل ۱۰ درصد نیز جز دیگر ویژگی‌های این بازار است. لازم به ذکر است نسبت حقوق صاحبان سهام به کل دارایی‌های شرکت در این شرکت‌ها باید حداقل ۱۵ درصد باشد.
بازار دوم
بازار دوم شرط حداقل سرمایه بازار اول را دارند. ولی به لحاظ مدت فعالیت حداقل ۱ سال از آغاز فعالیت آن‌ها باید گذشته باشد. حداقل شناوری قانونی، برای شرکت‌های حاضر در بازار دوم ۵ درصد است.
بازار شرکت‌های کوچک و متوسط (SME)
شرکت‌هایی هستند که جمع حقوق صاحبان سهام آن‌ها حداقل یک میلیارد ریال و حداکثر ۵۰۰ میلیارد ریال است. همچنین یک سال از آغاز فعالیت آن‌ها باید گذشته باشد. شرط ثبت نزد سازمان، حداقل شناوری سهام و حداقل سال‌های فعالیت برای پذیرش شرکت‌های این بازار الزامی نیست.
مزایای پذیرش در فرابورس چیست؟
معافیت مالیاتی
شرکت‌های پذیرفته‌شده در فرا بورس ایران امکان برخورداری از معافیت مالیاتی تا ۱۰ درصد درآمد خـود را پس از پذیرش و عرضه سهام در فرابورس دارا هستند. شرکت‌های حاضر در بـازار پایـه از شـمول ایـن معافیت مستثنی هستند.
معرفی شرکت به بازار
با توجه به انعکاس اخبار و قیمت سهام شرکت‌های پذیرفته‌شده در سایت رسـمی فرابـورس، رسانه‌ها و سایر پایگاه‌های اطلاع‌رسانی، نام و برند شرکت‌های حاضر در فرا بورس به‌صورت روزانـه منتشـر شـده و موجب معرفی شرکت به آحاد جامعه، سرمایه‌گذاران، مشتریان و سایر افراد ذینفع می‌شود.
شفافیت اطلاعاتی
با توجه به انعکاس اطلاعات مالی شرکت‌های پذیرفته‌شده در سایت رسمی سازمان بورس و اوراق بهـادار و شرکت فرا بورس ایران و دسترسی عموم علاقه‌مندان به اطلاعات قابل‌اتکا و استانداردشده، مخاطبـان شرکت افزایش‌یافته و افراد حقیقی یا حقوقی بیشتری به سرمایه‌گذاری در شرکت ترغیب می‌شوند.
تأمین مالی
مهم‌ترین کارکرد بورس اوراق بهادار، امکـان تأمین مـالی ارزان‌قیمت و در دسـترس، از عمـوم مـردم و سرمایه‌گذاران است. شرکت‌های پذیرفته‌شده در بازار اوراق بهادار علاوه بر تأمین مـالی از طریـق فـروش سهام خود، در صورت نیاز به منابع مالی جدید، امکان صدور سهام جدید و واگذاری آن به مردم را دارا هستند؛ منـابع مالی حاصل از افزایش سرمایه ارزان‌قیمت بوده و ریسک فعالیت شرکت را افزایش نمی‌دهد.
کشف قیمت عادلانه
قیمت شناسایی‌شده در مبادلات سهام در بورس‌ها از برآیند عرضه و تقاضای سهام توسط عمـوم فعـالان بازار به دست می‌آید و قیمتی رسمی محسوب شده و مبنایی برای تعیین ارزش شرکت محسوب می‌شود.
توثیق سهام
شبکه بانکی کشور، سهام شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس تهران یا فرابورس ایران را به‌عنوان دارایـی قابل‌قبول به‌منظور وثیقه گذاری و اخذ تسهیلات به رسمیت می‌شناسد؛ از ایـن رو سـهامداران عمـده و سایر سهامداران شرکت‌ها می‌توانند از طریق توثیق سهام شرکت مطبوع خود، نسبت بـه اخـذ تسـهیلات اقدام کنند.
