اوراق مشارکت و یا اوراق قرضه یکی از ابزار های تامین نقدینگی توسط شرکت ها است که مطابق لایحه اصلاحی قانون تجارت فقط شرکت سهامی عام مجاز به انتشار آنها است.
ماده ۵۲ این لایحه به بیان تعریف می پردازد :
ورقه قابل معامله ای که معرف مبلغ وام است با بهره معین …
از آنجا که مطابق تعریف فوق ، ورقه قرضه همواره دارای بهره معین است و از سوی دیگر معامله ربوی در حقوق ایران ممنوع است و حتی جرم انگاری شده است ، لذا انتشار آن در ایران منتفی است.
اما برای جبران این ابزار تامین مالی ، ابزار جایگزینی ابداع شد به نام “اوراق مشارکت”. اوراق مشارکت بر خلاف اوراق قرضه بهره معین و قطعی ندارد بلکه دارنده آن با ناشر اوراق ، شریک در موضوع خاصی میشود و سود حاصل از آن موضوع بین طرفین تقسیم میشود. بدین ترتیب ، سود معینیبه عنوان “علی الحساب” به دارنده آن پرداخت میشود و در زمان تسویه نهایی اوراق ، سود قطعی مشارکت محاسبه و پرداخت میشود (هر چند در عمل سود قطعی با سود علی الحساب یکی است!!) قانون حاکم بر اوراق مشارکت ، قانون نحوه انتشار اوراق مشارکت مصوب سال ۱۳۷۶ شامل ۱۹ ماده میباشد و دارای نکات زیر است :
بند اول: تعریف اوراق مشارکت
اوراق مشارکت ، اوراق بهادار با نام یا بی نامی است که به قیمت اسمی مشخص و برای مدت معین منتشر و به سرمایه گذاران جهت مشارکت در طرح های عمرانی واگذار میگردد. دارندگان اوراق مشارکت به نسبت قیمت اسمی سهام و مدت زمان مشارکت در سود حاصل از اجرای طرح شریک هستند.
بند دوم: سود اوراق مشارکت
اوراق مشارکت دو نوع سود دارد : ۱) سود علی الحساب ۲) سود قطعی
سود علی الحساب : پیشبینی میزان سود طرح می باشد که به سرمایه گذار اعلام میشود و ناشر نیز آن سود را (به همراه اصل مبلغ) تضمین میکند. به این سود ، سود تضمین شده گفته میشود.
سود قطعی : پس از پایان اجرای طرح میزان سود واقعی طرح مشخص میشود که به آن سود قطعی می گوییم. سود قطعی ممکن است کمتر یا بیشتر از سود علی الحساب باشد. در صورتی که کمتر از آن بود تاثیری بر سرمایه گذار ندارد (چرا که سود وی تضمین شده است) و چنانچه بیشتر باشد باید به نسبت سرمایه گذاری هر شخص به آن پرداخت شود.
بند سوم: اشخاص مجاز به انتشار اوراق مشارکت
البته در نظر داشته باشیم که انتشار اوراق منوط به تصویب طرح توجیهی آن توسط سازمان بورس اوراق بهادار است و سقف اوراق مشارکت قابل انتشار برای طرح های عمرانی توسط شورای عالی پول و اعتبار تعیین میشود. بنابراین در عمل هر شرکتی امکان انتشار اوراق مشارکت را ندارد.
بند چهارم: شرایط انتشار اوراق مشارکت
الف) لزوم تادیه تمام سرمایه ثبت شده شرکت و گذشتن دو سال از تاریخ ثبت شرکت و تصویب ۲ ترازنامه شرکت در مجمع عمومی شرکت.
ب) تجویز اساسنامه شرکت یا تصویب مجمع عمومی فوق العاده. مراجع مزبور میتوانند به هیات مدیره اجازه دهند که طی مدتی که بیش از ۲ سال نباید باشد ، مبادرت به انتشار اوراق مشارکت نماید.
پ) اعلام نمودن تصمیم راجع به انتشار اوراق همراه با طرح اطلاعیه انتشار به مرجع ثبت شرکت ها/
ت) تصویب طرح توجیهی انتشار اوراق مشارکت توسط سازمان بورس اوراق بهادار : برای تصویب طرح توجیهی باید بین خالص ارزش دارایی ناشر و میزان اوراق منتشره تناسب وجود داشته باشد.
ث) تضمین و تعهد بازپرداخت اصل و سود متعلق اوراق توسط ناشر.
بند پنجم: اوراق مشارکت مرکّب
در ماده ۶ ق.ن.ا.ا.م. بیان شده است که ” شرکتهای سهامی عام میتوانند طبق این قانون ، اوراق مشارکت قابل تبدیل یا تعویض با سهام منتشر کنند. شرایط و نحوه تبدیل و تعویض این قبیل اوراق طبق آیین نامه اجرایی این قانون خواهد بود.” اصطلاحات “قابل تبدیل با سهام” و “قابل تعویض با سهام” از مقررات اوراق قرضه در لایحه اصلاحی قانون تجارت اخذ شده است و به هر دو نوع از این اوراق ، اوراق مرکب گفته میشود.
