یکی از مهمترین اهداف در شرکت ها دریافت سود است. به همین خاطر قانونگذار مقررات مربوط به سود را با حساسیت قاعده گذاری نموده است. برای این امر ابتدا مفاهیم مرتبط با سود باید شناخته شود و سپس تشریفات تقسیم سود.
الف) مفاهیم مربوط به درآمد ، هزینه و سود
- درآمد: تمام مبالغی که شرکت در اثر فعالیت دریافت می کند. فرض کنیم شرکت ما در سال ۱ میلیارد تومان بابت تمام فعالیت هایش دریافت کرده است. این مبلغ درآمد (و به تعبیر دیگر درآمد ناخالص) است.
- سود خالص : مطابق ماده ۲۳۷ لایحه اصلاحی قانون تجارت ، سود خالص عبارت است از : درآمد منهای ۱) هزینه ها ۲) استهلاکات و ۳) ذخیره ها
| سود خالص = درآمد – (هزینه ها + استهلاکات + ذخیره ها) |
- هزینه عبارت است از بهایی که شرکت باید تولید یا ارائه خدمت به دیگران صرف کرده است. مثل هزینه خرید مواد اولیه ، دستمزد کارگران ، مالیات و…
- استهلاکات بر ۲ قسم است و هر دو از اقسام هزینه های مالی محسوب میشود :
- استهلاک اموال : عبارت است از تنزل ارزش دارایی مثل اینکه خودروی شرکت که سال گذشته ۱۰۰ میلیون تومان قیمت داشته است ، امسال به دلیل استفاده ، ۹۰ میلیون تومان قیمت دارد. استهلاک این دارایی ، ۱۰ میلیون تومان می باشد. این استهلاک ناظر به کسر ارزش گذشته است.
- استهلاک هزینه ها : در دو مورد قانونگذار بیان داشته است که باید هزینه را مستهلک نمود : یکی هزینه تاسیس شرکت باید قبل از تقسیم سودی مستهلک شود ولی هزینه افزایش سرمایه را میتوان طی ۵ سال از تاریخ عمل آمدن این هزینه ها مستهلک نمود.
نکته : استهلاک در یک مورد دیگر نیز به کار میرود و آن عبارت است از استهلاک سرمایه که در بخش کاهش سرمایه با آن آشنا شدیم.
- ذخیره : مبلغی که برای جبران استهلاک آتی و هزینه ها و ضرر های احتمالی آتی در حساب هزینه شرکت ذخیره میشود. بنابراین ذخیره ناظر به آینده است (تفاوت با استهلاک) و از محل درآمد برداشته می شود (تفاوت با اندوخته).
۳٫ اندوخته : بخشی از سود شرکت است که برای جبران ضرر های احتمالی آینده یا اهداف پیشرو شرکت از محل سود خالص شرکت کسر شده و در حساب شرکت نگهداری میشود. اندوخته بر ۲ قسم است :
- اندوخته قانونی یا اجباری : مطابق ماده ۲۳۸ لایحه اصلاحی قانون تجارت هر سال باید از سود خالص شرکت ، پس از کسر زیان های سال گذشته ، یک بیستم آن به عنوان اندوخته قانونی برداشته شود. این برداشت اندوخته تا جایی لازم است که میزان اندوخته به یک دهم سرمایه شرکت برسد. در واقع میزان اندوخته قانونی ، ۱۰% سرم. در سال اول یکایه شرکت است.
مثال : سرمایه شرکتی ۸۰۰ میلیون ریال است. این شرکت در سال اول ۴۰۰ میلیون ریال و در سال دوم ۵۰۰ میلیون ریال و در سال سوم ۱۰۰۰ میلیون ریال سود خالص داشته است. میزان اندوخته اجباری این شرکت این چنین محسابه میشود : کل اندوخته قانونی برابر است با ۸۰ میلیون ریال (۱۰% سرمایه شرکت) در سال اول یک بیستم سود یعنی ۲۰ میلیون ریال اندوخته میشود و در سال دوم یک بیستم آن سال یعنی ۲۵ میلیون ریال. در سال سوم ، یک بیستم سود عبارت است ۵۰ میلیون ریال از سود سال سوم کافی است تا تمام اندوخته اجباری کسر شود.
- اندوخته اختیاری یا احتیاطی : علاوه بر اندوخته قانونی ، ممکن است شرکت تمایل داشته باشد برای احتیاط با تامین نقدینگی برنامه های آتی ، مبلغی را اندوخته کند. این اندوخته الزامی ندارد و حتی مجمع عمومی عادی بعدی میتواند آن را بین سهامداران تقسیم کند که به آن اندوخته اختیاری یا احتیاطی گفته میشود.
۴٫ سود قابل تقسیم : سود قابل تقسیم بین سهامداران عبارت است از ۱) سود خالص سال مالی شرکت منهای زیان های سال گذشته و اندوخته قانونی + ۲) اندوخته اختیاری + ۳) سود قابل تقسیم سال های قبل که تقسیم نشده است.
ب) تشریفات تقسیم سود :
مطابق ماده ۲۴۰ لایحه اصلاحی قانون تجارت ، مجمع عمومی عادی پس از تصویب حساب های مالی و احراز سود قابل تقسیم ، مبلغی را که میتوان بین سهامداران تقسیم شود ، تعیین میکند.
شایسته یادآوری است که حداقل ۱۰% سود قابل تقسیم باید بین سهامداران تقسیم شود. الباقی آن را می توان اندوخته اختیاری نمود.
